Kömürhan köprüsü Harput’a bakar

SABAH GAZETESİ YAZARI YAVUZ DONAT YAZDI

RESİMLER malatyaizollu.com arşivinden

Boğaz köprüsü İstanbul için ne ise “Kömürhan köprüsü” de Doğu Anadolu için odur.
Boğaz köprüsü için “şarkılar… Türküler” söylenmemiştir.
Ama “Kömürhan köprüsü” öyle mi? Bu köprü yapılmadan “zalim Fırat o kadar çok can almış ki…”

1909

FIRAT KÖPRÜSÜ
Malatya’dan “50 kilometre” uzaklaşmıştık. Elazığ’a “50 kilometre” yolumuz kalmıştı. Otomobilde, müzik setinin düğmesine bastık.

Şu Fırat’ın suyu akar derindir,
Yarimi götürdü anam kanlı zalimdir,
Daha gün görmemiş taze gelindir
Söyletmeyin beni anam yaram derindir

Kömürhan köprüsü Harput’a bakar
Körolası zalim Fırat ocaklar yakar
Ahbaplarım gelmiş ağıtlar yakar
Söyletmeyin beni anam yaram derindir.

YASAK
Virajı döndük ve karşımıza “Kömürhan köprüsü” çıktı. Hemen durduk.
Bu sırada köprünün girişindeki uyarıyı fark ettik:
“Dikkat!.. Köprüden izinsiz yaya geçmek, araçla durmak, fotoğraf veya kamerayla çekim yapmak yasaktır.”
Köprünün karşı ayağında jandarma vardı. Düdük çalmaya başladı. “Durma… Araçtan inme… Resim çekme” diye.

EN UZUN BOĞAZ
“Zalim Fırat… Çılgın Fırat… Deli, dolu akan Fırat… Çok canlar yakan Fırat… İnsana hayat veren ama kimi zaman yaşamı sona erdiren Fırat” Malatya Torosları’nın Doğu ucunda bir“boğaza” girer.
Burası “Doğu Anadolu’nun en uzun boğazıdır.”
“Yüz kilometreden” uzundur. İşte bu boğaz “Kömürhan boğazıdır.” Kömürhan boğazını geçen Fırat, “Güney’e yönelir.” Artık “yakacağı canı yakmış, sakinleşmiş, durgunlaşmıştır.”

İSMET PAŞA
Kömürhan boğazı “yıllar yılı” geçilememiş. Bazen “yüzerek” aşılmış.
Bazen “sal” ile. “Kelek”le. İnsanlar boğulmuş, hayvanlar telef olmuş. Ve Cumhuriyet, 1937’de, “uğruna türküler yakılan” Kömürhan köprüsünü yapmış.
Açılışını İsmet İnönü yapmış.
Köprüye “Kömürhan” tabelası asılmış. Altına da parantez açılmış, “İsmet Paşa” yazılmış.

Alttaki resim 1935 köprü açılışı

DİNAMİT
“O dönemi” yaşayan ihtiyar “hoş gelmişsen” dedi ve… Aldı sazı eline.
Bakalım neler dedi: 
– Köprüyü Alamanlar yaptı… Bir Alaman mühendis öğle vakti bulgur pilavını, kuru fasulyeyi fazla kaçırdı… Sonra karnı şişti de şişti… Patlayacaktı.
– Eeee amca… Anlat… Sonra?
– Bu sırada ameleler, dinamit patlatmak için dağda delik açarlar idi.
– Sonra? – Alaman mühendis, amelelere bağırdı: Deliğin içine bulgur pilavı ile kuru fasulye doldurun… Suyu da basın… Dina- mitten kuvvetli patlar.

SUYA GÖMÜLEN AŞK
Derken bir başka ihtiyar aldı sazı eline. Bakalım neler dedi: 
– Elazığlı bir genç var idi… İstanbul’da yüksek mektebe gider idi… Orada bir kızı sevmiş… Vermemişler… Kömürhan köprüsü yeni bitmiş idi… Oğlan geldi, kendini köprüden aşağı, Fırat’ın koynuna bıraktı.
Seneler önce Kömürhan boğazına, Mimar Sinan tarafından bir “han” yapılmış:
“Kömürhan.”

KARAKAYA
Sinan demiş ki: “Yaptığım yüzlerce han… En sevdiğim Kömürhan.”
Ama Sinan’ın Kömürhan’ı şimdi “Karakaya baraj gölünün altında kalmış.”
1937’de, İsmet Paşa’nın açtığı “Kömürhan köprüsü” gibi.
O köprü de “artık bir tarih.”

YENİ KÖPRÜ
Karakaya yapılınca “Fırat sakinleşmiş.” “Eski zalimliği, azgınlığı, kızgınlığı” kalmamış. Baraj, “Fırat’a dizgin olmuş.”
Ve Cumhuriyet bu defa Kömürhan köprüsünün “yenisini” yapmış.
Eskisinden hayli “yükseğe.”
Ve 1986’da Turgut Özal açmış. Tabela yine “eski tabela.” Üstte “Kömürhan”, altında parantez içinde “İsmet Paşa.”

KÖPRÜ KİMİN?
Köprünün bir ucu “Malatya sınırının başladığı yer.” Diğer ucu “Elazığ sınırının.” Ortada Kömürhan köprüsü “tarafsız bölge gibi.”
Malatya “benim” diyor. Elazığ “benim.”

TARTIŞMALI KONU
Hala “sevip de alamayanlar” var. Hala gelip, kendini “Karakaya’ya… Fırat’ın kucağına”bırakanlar var.
“Böyle olaylarda” işe hangi tarafın bakacağı da bir ayrı sorun.
“Köprünün Elazığ ayağındaki jandarma” mı bakacak?
Yoksa olaya “Malatya jandarması mı” müdahale edecek?

KOMUTANIN ÇAYI
Jandarma “nöbette.”
Köprüyü bekliyor.
Komutan “köprünün en iyi resmi şu noktadan çekilir… Siz fotoğraf makinesini bana verin… Şöyle geçin… Şimdi bana bakın” diyor.
Ardından çaylar geliyor.
Ve yine “Kömürhan anıları” başlıyor: 
– Kız çok güzelmiş… Ama fakirmiş… Sevdiği oğlanın ailesi, fakir diye kızı istememiş.
– Sonra? 
– İkisi el ele… Kömürhan köprüsünün üzerinden, binlerce yıllık Fırat’ın kollarına… Allah günahlarını affetsin.

BİTMEYEN ANILAR
Köprünün “Malatya ayağının kenarında” Karayolları Parkı var.
“Kömürhan Dinlenme Tesisleri” var. Ve orada size “Kömürhan anıları… Fırat hikayeleri”anlatacak “emmiler, dayılar, dedeler” var.
Hava güzel. Çevre yemyeşil. Göl, boğaz gibi. Fırat “sakinleşmiş… Kediye dönmüş.”

KÖMÜRHAN HATIRASI
Öğle yemeğine randevumuz vardı. Ama Kömürhan’da “öylesine dalıp gitmişiz, öylesine kendimizden geçmişiz ki…”
Zamanı da unutmuşuz, yemek randevusunu da. “Kömürhan Almira Tesisleri’nde” Fırat türküsü çalıyor, biz köprüden geçen araçları seyrediyoruz.
Bu sırada bir otomobil durdu.
El ele, kol kola “iki sevgili” indi. “Köprüye doğru” yürümeye başladılar. “Durun” diye bağırdık.
Aklımıza “ihtiyar hikayeleri” gelmişti. Ama onlar köprüde “Kömürhan hatırası” fotoğraf çekmekle meşgullerdi.